Mednoe

Propaganda niemiecka w Katyniu

Ujawnienie 13 kwietnia 1943 roku przez hitlerowskie Niemcy miejsca ukrycia pod Smoleńskiem ciał polskich oficerów zamordowanych przez NKWD na rozkaz najwyższych władz państwowych Związku Sowieckiego miało wyłącznie propagandowy charakter. Nagłośnienie Zbrodni Katyńskiej miało doprowadzić do rozłamu między aliantami zachodnimi a ZSRS. Miało również, po klęsce stalingradzkiej, unaocznić żołnierzom niemieckim, do czego prowadzi ewentualne poddanie się Sowietom. W tym celu propaganda niemiecka wykorzystała wszelkie dostępne w owym czasie metody i środki: prasę, radio, kroniki filmowe, płyty gramofonowe, wystawy, spotkania z mieszkańcami miast i w zakładach pracy itd.

Prowadzonym przez Niemców i Komisję Techniczną Polskiego Czerwonego Krzyża w Lesie Katyńskim pracom ekshumacyjnym towarzyszyły dowożone autobusami ze Smoleńska specjalnie zorganizowane w tym celu wycieczki. Przywożono m.in. polityków, naukowców, pisarzy, dziennikarzy, delegatów zakładów pracy z Belgii, Bułgarii, Danii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Protektoratu Czech i Moraw, Rumunii, Słowacji, Turcji, Włoch, by mogli przedstawić światu „ogrom żydowsko-bolszewickich zbrodni”.

Szacuje się, że katyńskie doły śmierci odwiedziło ponad 30 tys. osób (głównie żołnierzy niemieckich i państw Osi z frontu wschodniego). Niemcy wręcz zachęcali do zabierania ze sobą „pamiątek” tj. guzików, odznaczeń, fragmentów mundurów, czy też przedmiotów znalezionych przy wydobytych ciałach…

Generał brygady w stanie spoczynku Bronisław Bohaterewicz

„[Był to] człowiek o wysokiej wiedzy, kulturze i inteligencji. Tęsknił do Polski silnej, opartej na nowych podstawach ideologicznych”.
lotnik Jan Rodziewicz, jeniec Kozielska, który uniknął egzekucji, o gen. Bohaterewiczu

Urodził się 26 (27) lutego 1870 roku niedaleko Grodna. Pochodził z rodziny szlacheckiej. Był synem Kazimierza i Marii z d. Kowalickich. W wieku 19 lat wstąpił do armii Cesarstwa Rosyjskiego, w 1913 roku ukończył wileńską szkołę piechoty. Podczas I wojny światowej awansował do stopnia majora. Został ranny na froncie wschodnim w listopadzie 1914 roku i do końca konfliktu zbrojnego przebywał w niemieckiej niewoli.

Po wojnie wstąpił do tworzącego się Wojska Polskiego (WP), jednak dopiero w czerwcu 1919 roku został formalnie przyjęty z posiadanym stopniem majora armii Cesarstwa Rosyjskiego. W czerwcu 1920 roku awansował do stopnia podpułkownika. Od tego czasu dowodził Nadniemeńską Brygadą Piechoty oraz Brygadą Zapasową Wojsk Litwy Środkowej. W maju 1922 roku awansowany do stopnia pułkownika WP. W latach 20. dowodził m.in. 20 Dywizją Piechoty w Słonimiu oraz 18 Dywizją Piechoty w Łomży. W lutym 1927 roku awansowany do stopnia generała brygady, a kilka miesięcy później przeniesiony w stan spoczynku. Jako osadnik wojskowy zamieszkał na stałe w powiecie grodzieńskim. Miał żonę i dwójkę dzieci. Za służbę wojskową otrzymał wiele odznaczeń, m.in. Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, Złoty i Srebrny Krzyż Zasługi oraz czterokrotnie Krzyż Walecznych.

Po agresji sowieckiej na Polskę gen. Bohaterewicz został zatrzymany przez NKWD 25 września 1939 roku w miejscowości Tieszen i wywieziony do obozu jenieckiego NKWD w Putywlu. 3 listopada 1939 roku trafił do obozu w Kozielsku. 7 kwietnia 1940 roku odesłany do dyspozycji Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. Figuruje na liście wysyłkowej nr 015/2 z 5 kwietnia 1940 roku pod numerem N-411-7-1139. Został rozstrzelany prawdopodobnie 9 kwietnia 1940 roku w Katyniu.

W momencie odkrycia grobów polskich oficerów w Katyniu przez Niemców w kwietniu 1943 roku jego ciało zostało szybko zidentyfikowane. Śmierć gen. Bohaterewicza i gen. Smorawińskiego jako wysokiej rangi oficerów WP była często eksponowana przez niemiecką propagandę. 16 kwietnia 1943 roku w „Gońcu Krakowskim” przedstawiono pierwszą listę ofiar, na której widniało nazwisko generała. Dzień później gazeta na pierwszej stronie opublikowała zdjęcia ekshumowanych ciał generałów. Według relacji Ferdynanda Goetla, który wizytował Katyń w kwietniu 1943 roku, otrzymał on od prof. Gerharda Buhtza, wstążkę krzyża Virtuti Militari z płaszcza gen. Bohaterewicza. Relikt ten spłonął podczas Powstania Warszawskiego. Gen. Bohaterewicz i gen. Smorawiński zostali pochowani w osobnych trumnach i mogiłach w 1943 roku. W 1995 roku po ponownej ekshumacji przeprowadzonej przez polskich archeologów odbył się ich uroczysty pogrzeb.

Na mocy postanowienia prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 roku gen. bryg. Bronisław Bohaterewicz został pośmiertnie awansowany do stopnia generała dywizji Wojska Polskiego.

Generał brygady Mieczysław Makary Smorawiński

Urodził się 25 grudnia 1893 roku w Kaliszu. Był synem Jana i Marianny z d. Zagrodzkiej i miał siedmioro rodzeństwa. Cała rodzina mieszkała w Turku niedaleko Kalisza. Od najmłodszych lat Smorawiński działał w różnych organizacjach niepodległościowych. W 1911 roku został skazany na pół roku więzienia za działalność w młodzieżowej organizacji niepodległościowej „Zarzewie” i zesłany do Dniepru. Po powrocie udał się do Lwowa, gdzie w 1912 roku rozpoczął studia chemiczne na Politechnice Lwowskiej. Wstąpił do organizacji niepodległościowej „Polskie Drużyny Strzeleckie”, gdzie nauczył się obchodzić z bronią i przeszedł przeszkolenie wojskowe. W momencie wybuchu I wojny światowej wyjechał do Krakowa i wstąpił do tworzących się Legionów Polskich. Nie poinformował rodziny o wstąpieniu do wojska, pod osłoną nocy wydostał się z domu pozostawiając jedynie list pożegnalny. Pod koniec wojny związany był z pułkiem piechoty Polskiego Korpusu Posiłkowego, a następnie z Polską Siłą Zbrojną.

1 listopada 1918 roku jako major wstąpił do Wojska Polskiego. Dowodził 8 Pułkiem Piechoty Legionów. Walczył pod Lwowem, na Ukrainie, Litwie i Białorusi. W okresie wojny polsko-bolszewickiej dowodził 4 Pułkiem Piechoty Legionów oraz 4 Brygadą Piechoty. 1 stycznia 1928 roku został awansowany przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego na generała brygady. W wieku zaledwie 35 lat został najmłodszym generałem w Wojsku Polskim. Służył w Grodnie, gdzie był zastępcą dowódcy Okręgu Korpusu nr 3, a od 1934 roku dowódcą Okręgu Korpusu nr 2 w Lublinie.

Po niemieckiej agresji na Polskę przebywał w Kowlu, a następnie we Włodzimierzu Wołyńskim, gdzie rozpoczął rozmowy z Sowietami po ich wkroczeniu. 20 września 1939 roku został zatrzymany przez NKWD. Początkowo trafił do obozu NKWD w Szepetówce, a następnie do jużskiego obozu jenieckiego. Na początku listopada wraz z innymi oficerami Smorawiński trafił do Kozielska. W obozie szybko stał się autorytetem, dbającym o zachowanie przez jeńców godności oficera. 7 kwietnia 1940 roku odesłany do dyspozycji Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. Figuruje na liście wysyłkowej nr 015/2 z 5 kwietnia 1940 roku pod numerem N-411-6-1140. Zamordowany wraz z innymi generałami i jeńcami z tej listy prawdopodobnie 9 kwietnia 1940 roku w Katyniu.

W kwietniu 1943 roku jego ciało wraz z ciałem gen. Bohaterewicza zostało zidentyfikowane w Katyniu na początku prac ekshumacyjnych. Generał Smorawiński miał związane z tyłu ręce i przestrzeloną potylicę. Początkowo rodzina generała, jak większość rodzin zamordowanych jeńców, nie uwierzyła w niemieckie doniesienia, uważając je za kłamstwo. Po opublikowaniu zdjęć z ekshumacji syn Jurek rozpoznał papierośnicę ojca, która została znaleziona przy zwłokach. Niemcy zamierzali wykorzystać rodzinę Smorawińskich do akcji propagandowej zorganizowanej wokół Zbrodni w Katyniu. Żona generała, Helena wraz z dziećmi otrzymała wezwanie do niemieckiego urzędu. Mieli oni przed mikrofonem odczytać przygotowane przez Niemców teksty. Syn generała miał m.in. przeczytać, że kiedy dorośnie pomści śmierć swojego ojca, a żona, że będzie się modlić za ofiary bolszewików. Finalnie rodzina Smorawińskich odmówiła współpracy. 11 czerwca 1943 roku w katedrze w Lublinie odbyła się zorganizowana przez Niemców msza święta w intencji gen. Smorawińskiego. Miała w niej wziąć udział rodzina zamordowanego generała. W kościele zainstalowano nagłośnienie, mikrofony oraz inny sprzęt, który dawał możliwość prowadzenia relacji poza murami. Mimo kłamliwego przekazu w wydawanych przez Niemców polskojęzycznych gazetach rodzina Smorawińskich nie pojawiła się na mszy. Do Katynia został jednak przywieziony Stanisław Smorawiński, który rozpoznał ciało brata i zażądał od Niemców pochowania zidentyfikowanych generałów w osobnych trumnach.

Mimo braku współpracy z Niemcami piętno zbrodni w Katyniu odcisnęło się na życiu rodziny Smorawińskich. Przed nadciągającą Armią Czerwoną uciekli z Lublina do Krakowa. Tam po zakończeniu działań wojennych wdowa Helena Smorawińska i jej dzieci nie mogły znaleźć pracy. Na mocy postanowienia prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 roku generał brygady Mieczysław Smorawiński został pośmiertnie awansowany do stopnia generała dywizji Wojska Polskiego. Za osiągnięcia podczas I wojny światowej oraz wojny polsko-bolszewickiej został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi oraz Orderem Narodowym Legii Honorowej.

Przygotował: KŁ

Generał dywizji w stanie spoczynku Henryk Minkiewicz-Odrowąż

„[Człowiek] dużej inteligencji, niezwykłej pogodzie ducha i czysto franciszkańskiej wyrozumiałości dla ułomności człowieka. Budził ducha polskiego, wlewał moc w dusze wątpiące”.

Urodził się 19 stycznia 1880 roku w Suwałkach. Był synem Kazimierza i Karoliny z d. Michałowskich. Kiedy miał 8 lat, rodzina przeniosła się z Suwałk do Mariampola, gdzie ukończył gimnazjum, a w 1898 roku uzyskał świadectwo maturalne. W Petersburgu rozpoczął studia przyrodnicze, a także działalność polityczną, wstępując do Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1902 roku porzucił studia i przeniósł się do Krakowa, nadal współpracując z podziemnymi komórkami PPS. W Krakowie rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, które porzucił po roku na rzecz malarstwa w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Tego kierunku również nie ukończył, mimo tego, że zawsze uważał siebie za artystę. Od 1904 roku definitywnie poświęcił się działalności politycznej w PPS. W 1905 roku podczas VII Zjazdu PPS w Warszawie został wybrany do Centralnego Komitetu Wykonawczego. Kiedy w 1906 roku doszło w PPS do rozłamu, opowiedział się za Józefem Piłsudskim i PPS-Frakcją Rewolucyjną. Jako zwolennik samodzielnej walki o niepodległość, w 1908 roku wstąpił do Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego. Dowodził oddziałem w Zakopanem. W 1913 roku doszło do jego konfliktu z Piłsudskim i rok później Minkiewicz został pozbawiony wszelkich funkcji.

Po wybuchu I wojny światowej, w 1914 roku wstąpił do 3 Pułku Piechoty Legionów Polskich pod dowództwem ppłk. Józefa Hallera, gdzie dowodził 1 kompanią. Jego kariera wojskowa rozwinęła się błyskawicznie. W styczniu 1915 roku pułk został zaatakowany pod osłoną nocy przez Rosjan w rejonie Rafajłowej. Między innymi dzięki jego opanowaniu (pod nieobecność ppłk. Hallera) atak Rosjan został odparty. Ppłk Haller w uznaniu zasług Minkiewicza, awansowanego do stopnia majora, przekazał mu dowództwo nad 3 PP Legionów Polskich. Pod koniec 1915 roku Minkiewicz został awansowany do stopnia podpułkownika. W lipcu 1916 roku w bitwie pod Kostiuchnówką został ranny i dostał się na rok do niewoli rosyjskiej, z której zbiegł. W 1917 roku wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych i otrzymał awans na stopień pułkownika. W listopadzie 1918 roku kierował akcją oczyszczania Warszawy z resztek wojsk niemieckich. Od lutego 1919 roku kierował Okręgiem Wojskowym „Przemyśl”. Walczył na froncie wschodnim. Zasłużył się w walkach o Lwów. W wojnie polsko-bolszewickiej dowodził 2 Dywizją Piechoty Legionów Polskich, która walczyła z bolszewikami na terenach Białorusi. W czerwcu 1919 roku został mianowany na generała porucznika. Brał udział w bitwie warszawskiej będąc zastępcą Wojskowego Gubernatora Warszawy. W 1924 roku już jako generał dywizji otrzymał polecenie sformowania Korpusu Ochrony Pogranicza, zostając rok później pierwszym dowódcą tej formacji. W 1929 roku zwolniony ze stanowiska na polecenie Józefa Piłsudskiego, z którym pozostawał w konflikcie. W 1934 roku przeszedł w stan spoczynku i zamieszkał wraz z żoną Marią Markowską (która zmarła w marcu 1939 roku) w otrzymanej posiadłości w Jamnie niedaleko Brześcia Litewskiego. Nie mieli dzieci. Za zasługi wojskowe odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojskowego Virtuti Militari, Krzyżem Komandorskim oraz Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Niepodległości i czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

Po wybuchu II wojny światowej aresztowany przez NKWD. Według stanu z 19 listopada 1939 roku przebywał w obozie jenieckim NKWD w Juchnowie, skąd pod koniec listopada został przewieziony do Kozielska. Był tam najwyższym rangą oficerem, mimo iż w stanie spoczynku i bez munduru: „Minkiewicz wzięty ze swej działki osadniczej koło Brześcia, stąd nie był w mundurze, lecz w bardzo zniszczonym piaskowo-brunatnym ubraniu, krótkie spodnie, owijacze, cyklistówka, biedak krępował się chodzić w tym ubiorze po obozie, przeważnie siedział w bloku nr 7 i stamtąd wydawał rozkazy, jako najstarszy rangą oficer polski w obozie”. Cieszył się ogromnym autorytetem wśród jeńców. To jemu przypisuje się pozytywne oddziaływanie na nastroje jeńców, którzy w początkowym okresie niewoli często wdawali się między sobą w spory. W Kozielsku zorganizował sprawnie działającą konspiracyjną sieć oficerów łącznikowych między blokami, którzy donosili o działaniach NKWD wobec jeńców.

7 kwietnia 1940 roku został odesłany do dyspozycji Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. Figuruje na liście dyspozycyjnej nr 015/2 z 5 kwietnia 1940 roku pod numerem N-414-68-1141. Wyjechał z obozu wraz z dwoma generałami Mieczysławem Smorawińskim i Bronisławem Bohaterewiczem. Przed wyjazdem wydał jeszcze instrukcje pozostałym w obozie jeńcom. Gen. Henryk Minkiewicz został rozstrzelany przez NKWD 9 kwietnia 1940 roku. Jego brat Romuald zginął 25 sierpnia 1944 roku podczas Powstania Warszawskiego.

Na mocy postanowienia prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 roku gen. dyw. Henryk Minkiewicz został pośmiertnie awansowany do stopnia generała broni Wojska Polskiego.

Przygotował: KŁ

Kontradmirał Xawery Stanisław Czernicki

Urodził się 16 października 1882 roku w majątku Giedejki na Wileńszczyźnie na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Był synem Teresy z d. Bohuszewiczów oraz Edwarda Czernickiego, powstańca styczniowego. Po zdanej maturze w 1901 roku wstąpił do marynarki wojennej Cesarstwa Rosyjskiego i rozpoczął studia na Wydziale Budowy Okrętów w Morskiej Szkole Inżynieryjnej w Kronsztadzie. Po skończonej szkole do 1906 roku odbywał praktyki, a w tym samym roku został podporucznikiem w rosyjskiej marynarce wojennej. W kwietniu 1907 roku awansował do stopnia porucznika. Pracował przy budowie okrętów wojennych w Sreteńsku (Kraj Zabajkalski) oraz w Petersburgu. Był m.in. zastępcą głównego inżyniera oraz głównym inżynierem przy budowie pancerników „Sewastopol” i „Pietropawłowsk”. Do 1917 roku awansował do rangi komandora porucznika w Marynarce Wojennej Cesarstwa Rosyjskiego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wstąpił w 1919 roku do powstałej Polskiej Marynarki Wojennej i został zweryfikowany jako komandor porucznik. Do 1921 roku przebywał w Modlinie, gdzie pełnił funkcję komendanta portu wojennego oraz szefa służby technicznej Flotylli Wiślanej. Zasłużył się podczas wojny polsko-bolszewickiej, doprowadzając w krótkim czasie port i flotyllę rzeczną do stanu bojowego i odpierając ofensywę bolszewików. Od 1925 roku pracował w Kierownictwie Marynarki Wojennej (KMW). W 1926 roku został pierwszym szefem Administracji KMW w Warszawie oraz przewodniczącym Komisji Nadzorczej Budowy Okrętów we Francji. Uczestniczył m.in. w budowie polskich niszczycieli ORP „Burza” i „Wicher” oraz okrętów podwodnych ORP „Żbik”, „Wilk” i „Ryś” we Francji. W 1929 roku został awansowany do stopnia komandora. Do Polski wrócił w 1932 roku, obejmując stanowisko szefa Służb KMW czyli zastępcy szefa KWM kmdr. Jerzego Świrskiego. Funkcję tę pełnił do wybuchu II wojny światowej. Był również inicjatorem budowy Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni. W marcu 1939 roku prezydent Ignacy Mościcki awansował Czernickiego do stopnia kontradmirała. Za swoje zasługi wojskowe otrzymał wiele odznaczeń, m.in.: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, szwedzki Krzyż Komandorski Orderu Miecza, Order Świętego Stanisława i Świętej Anny nadawany przez Cesarstwo Rosyjskie oraz najwyższe francuskie odznaczenie Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej.

Po wybuchu II wojny światowej szefostwo KMW zostało pozbawione możliwości wpływania na działalność floty polskiej. 5 września 1939 roku kadm. Czernicki wraz częścią personelu służb i wydziałów KMW opuścił Warszawę. W Deraźne do Czernickiego dotarła informacja o sowieckiej napaści na Polskę i ewakuacji polskiego rządu do Rumunii. W związku z tym podjął decyzję o nawiązaniu kontaktu z dowództwem wkraczającej Armii Czerwonej. Zostały zainicjowane rozmowy, a polska grupa otrzymała gwarancję bezpieczeństwa pod warunkiem złożenia broni. Kontradmirał Czernicki udał się z kilkoma oficerami na rozmowy do Równego gdzie został aresztowany i wywieziony do jużskiego obozu jenieckiego. Pod koniec listopada lub na początku grudnia trafił do obozu kozielskiego.

W dniach 10-11 maja 1940 roku został przekazany do dyspozycji Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. Figuruje na liście dyspozycyjnej nr 059/1 pod numerem N-593-1-4352. Został zamordowany najprawdopodobniej 11–13 maja 1940 roku. Jego zwłok w Katyniu nie zidentyfikowano.

Był żonaty z Serafiną Margoli. Po jej śmierci, w listopadzie 1956 roku na grobie na Cmentarzu Witomino w Gdyni sporządzono epitafium, które brzmiało: „Admirał Polskiej Mar. Woj. inż. Xawery Czernicki zmarł w ZSRR w 1941 r.”. Dopiero po upadku komunizmu w Polsce Gdyńska Rodzina Katyńska ufundowała epitafium: „Admirał Xawery Czernicki zamordowany w 1940 przez NKWD w Katyniu”.

W 2001 roku okrętowi wsparcia logistycznego, przemianowanemu w 2009 roku na okręt dowodzenia siłami obrony przeciwminowej, nadano nazwę „Kontradmirał Xawery Czernicki”. Na mocy postanowienia prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 roku został pośmiertnie awansowany do stopnia wiceadmirała.

Przygotował: KŁ